Burgerrechtenorganisaties slaan alarm over werkwijze Ministerie Volksgezondheid
17 april 2020
Op dinsdag 7 april kondigde Minister van Volksgezondheid aan dat het kabinet onderzoek zou doen naar de inzet van twee apps. De afgelopen week werd de roep vanuit deskundigen en wetenschappers om pas op de plaats te maken steeds luider. Nadat we met Veilig Tegen Corona, een gelegenheidscoalitie van meer dan 45 organisaties en experts, aandacht vroegen voor onder meer betere mensenrechtelijke waarborgen, riepen ook 60+ vooraanstaande wetenschappers het kabinet op om, onder meer, na te denken over de maatschappelijke implicatiesOndanks deze ernstige waarschuwingen van experts, het bedrijfsleven en de wetenschap draaft de minister in moordend tempo door. Vandaag, vrijdag 17 april, maakte het ministerie bekend dat er 7 apps zijn uitgekozen. Het risico dat er in het overhaaste proces onvoldoende rekening wordt gehouden met mogelijk ernstige maatschappelijke en fundamenteelrechtelijke gevolgen, is groot. Bits of Freedom en Platform Burgerrechten roepen de minister nu dwingend op om terug te gaan naar de tekentafel.
Maatschappelijk nut en noodzaak blijven onbesproken
Nederland heeft de afgelopen weken maatregelen geïntroduceerd om het coronavirus te bestrijden. Maatregelen met ongekende effecten op onze vrije samenleving. Het inperken van vrijheden kan een groter belang dienen dan het belang dat we met het recht op die vrijheden willen beschermen. Deze maatregelen worden volgens het kabinet enkel op basis van wetenschappelijk advies genomen en we vertrouwen op die beleidsafweging.Als het echter om het invoeren van een contactonderzoek-app gaat, ontbreekt niet alleen een wetenschappelijke basis, maar zelfs een heldere probleemomschrijving. Doordat de focus van zowel het ministerie als het maatschappelijk debat blijft hangen in technologische kwesties, wordt voorbijgegaan aan een veel urgentere vraag: wat is de impact van dit soort apps op onze maatschappij en de onderliggende (sociale) systemen?Niet alleen is het onduidelijk of tijdens het onderzoeken van de inzet van apps dit soort fundamentele vragen zijn gesteld, er kleven ook talloze praktische bezwaren rond de inzet van dit soort apps. Zo is het onduidelijk hoe dit soort apps op een veilige manier in de samenleving geïntroduceerd kunnen worden en ook gegarandeerd weer uit onze samenleving zouden worden gehaald. Tot slot geeft het ministerie geen enkele waarborg voor de vrijwilligheid van de apps, of hoe zij zal voorkomen dat partijen zoals werkgevers, zorgverzekeraars of onderwijsinstellingen consequenties verbinden aan het al dan niet gebruik van de app.
Proces gehaast en chaotisch
Signalen van experts die de afgelopen dagen deelnamen aan een consultatie waarbij een grote lijst met ingediende voorstellen passeerden, waren zeer verontrustend. De enorme haast waarmee het proces werd ingestoken deed op allerlei manieren afbreuk aan een al wankel vertrouwen. De vooraf bepaalde agenda was onbespreekbaar en procesvragen tussendoor werden niet beantwoord. Heldere criteria ontbraken en er was geen tijd om deze af te stemmen waardoor de beoordelingen sterk uiteenliepen.
Geen waarborgen en geen draagvlak
Kortom: het ministerie heeft de maatschappelijke en technologische dimensies van het vraagstuk dat voorligt onvoldoende in beeld. Experts zijn niet in de gelegenheid geweest de vandaag gepresenteerde apps zorgvuldig te evalueren. Daarnaast heeft het proces tot grote onzekerheid geleid over de uitkomst en de lange-termijn inbedding en consequenties van de apps in de samenleving. De "Corona app" zal daardoor op voorhand niet het vertrouwen genieten dat nodig is. Het risico dat het invoeren van een contactonderzoek-app op korte termijn zal leiden tot schijnveiligheid, of zelfs tot meer risico, zeker voor de kwetstbaarste groepen, is groot.Bits of Freedom en Platform Burgerrechten roepen het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport daarom op een nieuw proces in te richten dat niet de technische mogelijkheden, maar maatschappelijk nut en noodzaak voorop stelt. Het ministerie moet onmiddellijk andere, minder invasieve wijzen om de crisis te bestrijden actief onderzoeken en prioriteren, zoals het (tijdelijk) aannemen van meer personeel voor het op grotere schaal uitvoeren van contactonderzoek of de inzet van mondkapjes. Mocht een technologische oplossing onderdeel zijn van een transitiestrategie, dan moeten de voorwaarden en aanbevelingen, zoals eerder opgesteld door experts en wetenschappers, de leidraad vormen voor de ontwikkeling en inbedding daarvan in de samenleving.
Perscontact
Rejo Zenger, Bits of Freedom, rejo@bitsoffreedom.nl, +31 6 3964 2738
Evelyn Austin, Bits of Freedom, evelyn@bitsoffreedom.nl, +31 6 2689 5124